Phanxico.vn (9/10/2023) – Với các hồng y bảo thủ đã bày tỏ mối lo ngại của họ khi khai mạc Thượng hội đồng về tương lai Giáo hội, Đức Phanxicô đã nhắc, Giáo hoàng là người nắm giữ “quyền tối thượng” và điều này cũng phù hợp với việc thực thi tính đồng nghị. Đây là tầm nhìn gần đây về quyền tối thượng của Giáo hoàng.
Cụm từ “quyền tối thượng của giáo hoàng” bắt nguồn từ đâu?
Cụm từ này cũng nói đến “quyền tối thượng của Rôma” hay “quyền tối thượng của ngai Thánh Phêrô”, nói lên tính ưu việt của người kế vị Thánh Phêrô Tông Đồ. Đúng vậy, trong các Tin Mừng và Sách Công vụ Tông đồ, ông Simon được Chúa Giêsu gọi là Phêrô, chiếm một vị trí đặc biệt trong số 12 Tông đồ. Khi liệt kê danh sách của họ, Thánh sử Máccô (10,12) viết: “Người đầu tiên là Simon, tên là Phêrô” (Mc 10,2). Chúa Giêsu nói: “Anh là Phê-rô, nghĩa là Tảng Đá, trên tảng đá này, Thầy sẽ xây Hội Thánh của Thầy, và quyền lực tử thần sẽ không thắng nổi.” (Mt 16:18). Được Chúa Kitô tha thứ sau khi phản bội, Chúa giao cho ông sứ mệnh “củng cố” anh em mình.
Chính tại Rôma, Thánh Phêrô chịu tử đạo, giống như một cột trụ khác của Giáo hội: Thánh Phaolô thành Tarsus. Vì thế, thủ đô Rôma trở thành trụ sở tông tòa duy nhất ở phương Tây, cùng với Giêrusalem, Antioch, Alexandria và Constantinople. Từ những thế kỷ đầu tiên của kitô giáo, giám mục Rôma đã đảm nhận một thừa tác vụ cụ thể là phục vụ sự hiệp nhất đức tin và hiệp thông giữa mọi tín hữu kitô. Trong những thời điểm khủng hoảng (đặc biệt là trong các cuộc tranh cãi thần học ở thế kỷ thứ 3 và thứ 5), mọi người hướng về người trung gian và người bảo vệ truyền thống này.
Diễn biến quan trọng nhất là gì?
Vào thế kỷ 11, với cuộc cải cách do Giáo hoàng Gregory VII (1073-1085) lãnh đạo, Rôma không chỉ trở thành trung tâm của sự hợp nhất các Giáo hội mà còn là nguồn gốc. Tu sĩ Dòng Tên người Đức Klaus Schatz, chuyên gia về lịch sử Giáo hội (1) giải thích: “Chính từ điều này mà đức tin trở nên đồng nhất, cũng như luật phụng vụ và giáo hội.”
Giáo sư Thibault Joubert, khoa thần học tại Đại học Strasbourg giải thích thêm: “Vì thế chúng ta đang dần chuyển từ logic quyền lực tăng dần sang logic giảm dần. Giáo hoàng Gregory VII nói rằng giáo hoàng là ‘người có quyền lực đứng đầu mọi quyền lực’, nói cách khác, ngài thừa nhận sự tồn tại của các quyền lực khác và giáo hoàng tạo ra sự hợp nhất. Ngài tự cho mình là thẩm phán tối cao: có thể nghe và phán xét mọi vụ đưa đến ngài. Hai thế kỷ sau, người kế nhiệm ngài là Innocent III, lại nói ngược lại: ‘Tôi là người có thẩm quyền mà từ đó tất cả các quyền lực khác phát sinh’. Chính giáo hoàng là người đặt ra luật và điều chỉnh nó cho phù hợp với hoàn cảnh địa phương. Nhân vật quân chủ này sẽ ngày càng chiếm nhiều chỗ hơn.”
Từ ghế của Thánh Phêrô, các Giáo hoàng Gregory XVI (1831-1846) và Piô IX (1846-1878) lên án những ý tưởng “lật đổ”: tự do lương tâm, thờ phượng và quan điểm; chủ nghĩa duy lý, chủ nghĩa xã hội, các xã hội kinh thánh…
“Sự không thể sai lầm của Giáo hoàng” đến từ đâu?
Chủ nghĩa chuyên chế của Rôma lên cực điểm với Công đồng Vatican I (1869-1870), được triệu tập vào thời điểm cơ sở chính trị và địa lý của chế độ giáo hoàng đã biến mất cùng với các lãnh thổ của Nhà nước Giáo hoàng. Giáo sư Hugues Portelli, trưởng khoa khoa học xã hội và kinh tế tại Viện Công giáo Paris (1), lưu ý: “Trong trường hợp không thể duy trì chế độ quân chủ tuyệt đối tạm thời, nó sẽ được chuyển sang kế hoạch quyền lực thiêng liêng”. Công đồng khẳng định không chỉ “quyền tối thượng của giáo hoàng so với các giám mục khác, mà còn là tính không thể sai lầm của ngài cả trong các vấn đề thiêng liêng và thế gian”.
Các giám mục bị ràng buộc bởi “nghĩa vụ phục tùng phẩm trật và vâng phục thực sự”, Công đồng nói rõ thêm, không chỉ trong lãnh vực đức tin và luân lý, mà còn trong các vấn đề kỷ luật và quản trị Giáo hội. Giáo sư nhấn mạnh, chủ nghĩa tập trung của Rôma đạt đến chiều kích “cho đến lúc đó chưa được biết trong Giáo hội”. Để tuyên bố những giáo điều và sửa chữa đạo đức, Giáo hoàng không còn có nghĩa vụ triệu tập một hội đồng nữa, giờ đây chỉ có giáo hoàng là có thẩm quyền cần thiết.
Ngày nay quyền tối thượng của Giáo hoàng như thế nào?
Vào đầu thế kỷ 20, nhờ suy tư đại kết, tầm nhìn về mối quan hệ giữa giáo hoàng và các giáo chủ khác đã được đổi mới. Giám mục Rôma, theo truyền thống giữ chức giáo hoàng, được công nhận là người đầu tiên trong những người ngang hàng, primus inter pares. Các Giáo hội Chính thống công nhận rằng tòa thượng phụ Rôma có quyền ưu tiên về danh dự và nhân phẩm nhưng không có quyền tài phán với các tòa thượng phụ khác, như được nêu trong “tài liệu Ravenna” được người Công giáo và Chính thống giáo ký năm 2007. Linh mục Dòng Tên Klaus Schatz phân tích: “Giáo hội Công giáo không thể từ bỏ các định nghĩa của Vatican I, nhưng có thể cho thấy những quyền này tương thích với chủ nghĩa đa nguyên của các Giáo hội và không đòi hỏi sự thống nhất hoàn toàn.” Linh mục nói tiếp: “Các Giáo hội Tin lành không phải tất cả đều là đối thủ của trung tâm hay biểu tượng của sự hiệp nhất giữa các Giáo hội nhưng họ chống ngôi vị giáo hoàng như một thể chế cần thiết mà Tin Mừng mong muốn. Theo họ, vai trò Chúa Giêsu trao cho Thánh Phêrô chỉ áp dụng cho chính Thánh Phêrô, về mặt cá nhân chứ không vượt ra ngoài.”
Trong Giáo hội Công giáo, kể từ Công đồng Vatican II (1962-1965), giáo hoàng đã lắng nghe các giám mục nhiều hơn, trong các chuyến đi ngũ niên đến Rôma (ad limina) và qua việc giám mục tham dự vào các thượng hội đồng về các chủ đề cụ thể: tương lai của Giáo hội, Amazon, giới trẻ, gia đình… giáo sư Hugues Portelli tóm tắt: “Tầm nhìn của Vatican I khi chỉ có Giáo hoàng chịu trách nhiệm về Giáo hội hoàn vũ đã được thay thế bằng khái niệm tập thể về quyền lực trong Giáo hội và của Giáo hội.”
Quan điểm của Đức Phanxicô với di sản này như thế nào?
Trong cách điều hành của ngài, cũng như các Giáo hoàng tiền nhiệm của ngài, Đức Phanxicô ủng hộ tính tập thể với các giám mục, nhưng càng ngày ngài càng quan tâm đến sự cân bằng quyền lực của Giáo triều, chính quyền của Giáo hội, ngày càng chống lại mong muốn của ngài, muốn cải tổ thể chế. Đây thường là mục tiêu chỉ trích của ngài, năm 2014 ngài đưa ra “15 căn bệnh”: không tự phê, “hóa đá” thiêng liêng, quan liêu, ganh đua, phù phiếm, vu khống…
Cuộc chiến chống lại chủ nghĩa giáo sĩ trị của ngài ẩn chứa trong cách ngài mở các thượng hội đồng cho những người tham dự không phải là giám mục: các tu sĩ và giáo dân, kể cả phụ nữ. Linh mục Klaus Schatz nhắc lại: “Ngay trong các công đồng thời trung cổ, đặc biệt là từ Lateran IV (1215), các Giáo hoàng đã mời những người quan trọng khi họ thực hiện các cuộc cải cách và nếu không có những người này thì các quyết định sẽ trở thành bức thư chết: các linh mục, phó tế cũng như đại diện của các trường đại học và các hoàng tử thế tục.”
Kể từ thời Đức Gioan Phaolô II, quyền tối thượng của Giáo hoàng đã được thực thi một cách trực tiếp, bên ngoài Giáo hội, trong dư luận quần chúng. Sự hiện diện của Giáo hoàng, với tư cách là một nhà lãnh đạo tinh thần, đã nhân lên nhờ những chuyến đi, những bài phát biểu, sự có mặt trên mạng xã hội (tài khoản X (Twitter) của Giáo hoàng có hơn 50 triệu người theo dõi).
Trong tài liệu chuẩn bị của Thượng hội đồng về tương lai Giáo hội, kêu gọi giáo dân suy ngẫm về việc đổi mới trong việc thực thi quyền tối thượng của giáo hoàng, dựa trên “sự hiệp lực” mới giữa “Dân Chúa, Giám mục đoàn và giám mục Rôma” – đồng thời tôn trọng những chức vụ cụ thể của họ” (s. 62).
———-
“Phêrô, người yếu đuối, được chọn làm tảng đá”
“Trong lịch sử triều Giáo hoàng, không thiếu những lỗi lầm và thất bại của con người, thậm chí cả những lỗi nghiêm trọng: chính Phêrô cũng thừa nhận mình là một “kẻ có tội” (Lc 5:8). Thánh Phêrô, một con người yếu đuối, được chọn làm tảng đá, chính để chứng minh rằng chiến thắng chỉ thuộc về Chúa Kitô chứ không phải là hệ quả của sức mạnh con người. Chúa đựng kho tàng của Ngài trong những chiếc bình dễ vỡ (2 Cr 4,7), xuyên suốt thời gian: như thế, sự yếu đuối của con người đã trở thành dấu chỉ sự thật về những lời hứa của Thiên Chúa.”
Trích từ Quyền tối thượng của Người kế vị Thánh Phêrô trong Mầu nhiệm Giáo hội (số 15), hồng y Joseph Ratzinger ký. Bộ Giáo lý Đức tin, ngày 30 tháng 10 năm 1998.
(1) “Quyền lực của Giáo hoàng và những giới hạn của nó”, tạp chí Pouvoirs, số 162, 2017
la-croix.com, Gilles Donada, 2023-10-08
